Co to jest zespół zaniedbywania?
To zaburzenie, które pojawia się najczęściej po rozległych prawopółkulowych uszkodzeniach mózgu (po udarze mózgu lub urazie czaszkowo-mózgowym). Polega na utrudnionym reagowaniu na bodźce, które dopływają z lewej części przestrzeni, w bliższym i dalszym otoczeniu, a nawet z lewej strony własnego ciała;
- uwagę Chorego nadmiernie przykuwa to, co dzieje się po prawej stronie, jednocześnie ma trudności w przeniesieniu uwagi na stronę lewą;
- po uszkodzeniach lewopółkulowych zespół zaniedbywania (wówczas prawostronnego) występuje rzadko, a objawy są znacznie łagodniejsze i zwykle spontanicznie ustępujące.
Objawy pomijania:
- ciało Chorego, a szczególnie głowa zwrócone są w prawą stronę, nawet wtedy, kiedy trzeba patrzeć przed siebie, czy w lewo;
- może nie zjeść całego posiłku, a tylko tę część porcji, która jest po prawej stronie talerza;
- często czegoś szuka, na przykład okularów, wody, bo choć leżą one w widocznym dla osób zdrowych miejscu, dla Chorego znajdują się w zaniedbywanej części przestrzeni;
- może ignorować osoby znajdujące się z lewej strony, nie odpowiadać na zadawane przez nie pytania lub odpowiadać komuś innemu, kto stoi po prawej stronie (nawet wówczas, gdy są to osoby odmiennej płci);
- nie może czytać, ponieważ pomija wyrazy po lewej stronie, co sprawia, że tekst nie ma sensu;
- nie kieruje uwagi na swoje niedowładne kończyny, co utrudnia ćwiczenia ruchowe i pilnowanie prawidłowego i bezpiecznego ułożenia lewej ręki i nogi;
- jeśli jest w stanie samodzielnie się ubierać, golić, czy robić makijaż, najczęściej po lewej stronie zrobione jest to niestarannie, czy niekompletnie;
- czasem Chory jest jakby nieobecny, często podsypiający, ponieważ dysfunkcje uwagi kierowanej współwystępują z zaburzeniami innych aspektów uwagi (np. podtrzymywania, koncentracji, czy podzielności uwagi) oraz obniżeniem aktywacji układu nerwowego (poziom pobudzenia jest niewystarczający do sprawnego i szybkiego reagowania).
Głębokość zaburzeń:
- zaniedbywanie lewostronne nie polega na ignorowaniu bodźców, które się na lewo od środka;
- pomijanie może być tak głębokie, że Chory jest w stanie dostrzec jedynie to, co znajduje się skrajnie po prawej stronie (np. czyta tylko ostanie wyrazy z każdego wiersza, zupełnie nie reaguje na pytania, które zadaje osoba stojąca z lewej strony);
- przy lekkich trudnościach, umykają jedynie bodźce pojawiające się skrajnie z lewej strony; takie dyskretne objawy nie wpływają znacząco na codzienne funkcjonowanie, mogą jednak całkowicie uniemożliwić bezpieczne kierowanie samochodem!
Świadomość trudności:
- choć może wydawać się to wręcz nieprawdopodobne, Chory często zupełnie nie zdaje sobie sprawy ze swoich trudności;
- należy za każdym razem, kiedy czegoś nie może znaleźć wyjaśniać, że musi skierować się w lewo;
- warto poprosić Chorego żeby np. wymienił wszystkie osoby, czy sprzęty znajdujące się w otoczeniu i pokazać potem to wszystko, co zostało pominięte – im Chory ma większą samoświadomość trudności, tym sprawniej je kompensuje;
- jednorazowe informacje i wyjaśnienia są niewystarczające, trzeba je często powtarzać, przypominać za każdym razem, gdy obserwujemy objawy zaniedbywania;
- tuż po zachorowaniu, w następstwie rozległego uszkodzenia mózgu i bardzo głębokiego zespołu zaniedbywania, Chory może ignorować swoje lewe kończyny i zupełnie nie mieć świadomości niedowładu – trzeba wówczas szczególnie zadbać o zabezpieczenie przed urazami spowodowanymi próbami wstania z łóżka, czy z wózka inwalidzkiego!
Przykład pakietu rehabiltiacyjnego dla osób z takim schorzeniem neurologicznym można sprawdzić na https://ckr.pl/kompleksowa-rehabilitacja-neurologiczna.
Codzienne ćwiczenia:
Chory z zespołem zaniedbywania jednostronnego powinien być objęty specjalistyczną rehabilitacją neuropsychologiczną. Na https://ckr.pl/kontakt/ można znaleźć dane kontaktowe do specjalistów w tej dziedzinie. Jednocześnie odpowiednio wykonywane codzienne czynności również są treningiem usprawniającym:
- łóżko powinno być ustawione tak, być jak najwięcej działo się z lewej strony, Chory będzie wówczas częściej kierował uwagę w stronę pomijaną;
- można posadzić Chorego nieco po prawej stronie telewizora – zarówno obraz, jak i dźwięk przyciągają uwagę w lewo;
- w trakcie rozmowy należy siadać z lewej strony i pilnować, by Chory pozostawał z rozmówcą w kontakcie wzrokowym;
- bardzo dobrym ćwiczeniem jest czytanie – trzeba poprosić o głośne przeczytanie np. artykułu z gazety (gubienie sensu skłania do poszukiwania pominiętych treści), w przypadku głębszych zaburzeń, można poprosić o przeczytanie tytułów, czy wyszukanie zdjęć lub przygotować wcześniej tekst z ułatwieniami – większą czcionką, z wyraźnymi odstępami między wyrazami i wierszami oraz wyraziście zaznaczonym lewym brzegiem kartki;
- można stawiać różne przedmioty, z których Chory korzysta po lewej stronie i prosić o ich odszukanie, czy podanie (np. butelkę wody, okulary, chusteczki);
- niezwykle ważne jest kontrolowanie przez Chorego położenia niesprawnych kończyn i ich prawidłowej pozycji – trzeba przypominać o regularnym sprawdzaniu i ewentualnym poprawieniu pozycji, zapobiegnie to wtórnym komplikacjom (obrzękom, urazom);
- zawsze w przypadku pominięcia czegokolwiek trzeba przypomnieć o konieczności zwrócenia się w stronę zaniedbywaną – dążymy do wyrobienia nawyku samoinstruowania się, żeby spojrzeć w lewo;
- jednocześnie trzeba unikać pogłębiania kierowania uwagi Chorego w prawą stronę, wówczas zwiększa się obszar pomijany (jeśli to możliwe, trzeba zadbać o ograniczenie bodźców prawostronnych).
Więcej informacji na temat rehabilitacji dostępnych jest na https://ckr.pl/.
Opracowanie: mgr Agnieszka Ewa Paprot, specjalizacja: Neuropsychologia.
Absolwentka Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego i studiów podyplomowych z zakresu neuropsychologii klinicznej na Gdańskim Uniwersytecie Medycznym, z wieloletnim doświadczeniem w zakresie diagnozy i rehabilitacji nueropsychologicznej. Autorka specjalistycznych publikacji, współautorka programów komputerowych do terapii afazji (AfaSystem), wykładowca akademicki.
